درخت سپستان (نگهداری + پرورش)

گیاه سپستان، سگ پستان یا سنگ پستان میوه درختی گرمسیری از تیره گل گاوزبان می باشد . این درخت بلند دارای گل های سفید خوشه ای معطر است که میوه آن به صورت خوشه انگور بیضی شکل و زرد رنگ مشابه آلو می باشد. ساقه درخت سپستان سفید رنگ با شاخه هایی سبز رنگ و برگ هایی مدور ،بزرگ و کمی خشن می باشد. شیره این گیاه لزج و بی مزه است. برگ های این گیاه بدون کرک بوده و طعم گیاه سپستان شیرین می باشد.
کاشت درخت این میوه در هرمزگان، سواحل خلیج فارس، جزیره خارک، هند، چین و تایوان صورت می پذیرد که در ایران در کناره های خلیج فارس مخصوصاً در بندرعباس آن را به عنوان درخت انبو و در بقیه نقاط کشور به عنوان سپستان می شناسند.

میوه گیاه بخش دارویی این گیاه را تشکیل می دهند. میوه های خشک چروکیده و قهوه ای رنگ آن به شکل مخروطی است و از طریق خشک کردن میوه های کروی و زرد رنگ آن که در حالت تازه دارای آب و موسیلاژ فراوان است به دست می آید. از آن برای تغذیه نیز استفاده می شود. البته از برگ و پوست این درختچه هم اثرات درمانی دیده شده است.

داروسازان سنتی ایران نیز به آن (اطباءالکلیه) لقب داده اند چون بهترین دارو برای امراض کلیوی می باشد.

1. میوه آن درشت بوده و هنگام رسیدن میوه، گوشت میوه به راحتی از دانه آن جدا می شود.این نوع از سپستان دارای لعاب بیشتر و شیرینی کمی می باشد.
2. این نوع از سپستان میوه کوچکی داشته و هنگام رسیدن گوشت میوه از دانه جدا نمی شود.میوه آن شیرین بوده و لعاب آن کم می باشد.
3. گونه های لیتوسپرموم آن، فعالیت هورمونی داشته و همچنین دارای لیتوسپرمین می باشند که برای رنگ کردن مواد غذایی از آنها استفاده می کنند.

ترکیبات مهم سپستان :

برگ و میوه سه پستان حاوی آلکالوئیدهای پیرالوزیدین ، کومارین ها ، سا پونین ها ، ترپن ها و استرول ها است . میوه که ۷۰ درصد آن را قسمت گوشتی تشکیل می دهد ، حاوی ۶ درصد آب ، ۳۵ درصد پروتئین ، ۳۷ درصد چربی و ۱۸ درصد کربوهیدرات هاست . دانه های میوه ۳۲ درصد آب و ۴۶ درصد چربی دارند. مواد مهم روغن دانه ها شامل اسید های اولئیک ، لینولئیک ، بهنیک ، آراشیدیک ، استئاریک و پالمیتیک می باشند.

خواص درمانی سپستان :

1. بهترین دارو برای امراض کلیوی می‏باشد. این درخت که به شجر الدین معروف است. برای اسهال و ناراحتیهای دستگاه تنفس و سرفه مفید است.
2. گذاشتن میوه در دهان و مکیدن و فرو بردن آب آن و آشامیدن آب خیسانده آن و همچنین جوشانده آن سینه و گلو را نرم می‏کند و گرفتگی آواز را برطرف می‏نماید و سرفه را درمان می‏کند. عطش را فرو می‏نشاند و سوزش ادار را تسکین می‏دهد.
3. ضماد جوشانده میوه و برگ در دوشاب جهت باز شدن دمل و مجرب است.
4. مقدار خوراک میوه تا دو مثقال است و بهتر آن است که همیشه با عناب با خطمی مصرف شود تا برای جگر مفید باشد.
5. دمکرده میوه چه تازه و چه خشک به عنوان نرم کننده به تنهایی یا همراه با داروهای دیگر تجویز می‏شود، گلهای کوچک آن در فاصله اردیبهشت تا خرداد باز می‏شود و رنگ آنها قرمز مایل به بنفش است.
6. ضماد گرد مغز هسته سپستان در استعمال خارجی برای درمان بیماریهای قارچی پوست که به صورت حلقه هایی ظاهر میشود و رفع التهاب پوست نافع است.
7. از برگها می‏توان مانند گل گاو زبان استفاده کرد. ضماد برگ تازه و ریشه له شده و جوشانده آنها جهت تسکین درد سوختگی مصرف می‏شود و همچنین جهت التیام جراحات و ترک پستان، بواسیر و خارش مفید بوده اولسرها را معالجه می‏کند.
8. مغز دانه‏ های آن دارای روغنی است که طعمی ملایم داشته و در اثر ماندن تند می‏ شود و کلیه را تقویت کرده و ناراحتیهای آن را برطرف کند، سنگ کلیه را شکسته و می‏ریزاند، و برای این کار داروسازان سنتی ایران دستور داده‏ اند برگ و سرشاخه ‏های گلدار آنرا می‏توانید مانند چای دمکرده بنوشید، اشتها را زیاد و سکسکه را برطرف می‏کند و قلب را قوی می‏نماید.
9. باز کننده ادرار و عادت ماهانه نیز می‏باشد. از جوشانده ۳۰ تا ۴۵ گرم دانه‏های آن با شکر و دمکرده گل خطمی و کمی شوره برای معالجه نقرس تجویز می‏شود.
10. قسمت مورد استفاده گیاه سپستان بیشتر ریشه آن است. رنگ ریشه خاکستری مایل به قرمز و دارای بوی مخصوص و طعام لعابی است. آرام کننده و کمی مخدر میباشد.
11. ریشه گیاه قابض میباشد. و ریشه آن دارای ماده‏ای قرمز رنگ است که با آن مواد غذایی مخصوصا کره و پنیر را رنگ می‏کنند. و ریشه برگ آنرا جهت معالجه نزله و امراض ریه و درمان اسهال و پیچش روده و جلوگیری از خونریزی تجویز می‏نمایند.
12. پوست درختچه سپستان قابض بوده و خاصیت مسهلی دارد. عصارۀ پوست درخت را برای تسکین دردهای قولنج یا کولیک در روده ها مصرف می کنند. جوشاندۀ پوست درخت برای رفع سوء هاضمه و کاهش تب مفید است .
13. در هند و چین، اندونزی و فیلیپین از جوشاندۀ پوست درخت و ساقه های آن را به عنوان تونیک و مقوی می خورند . بعلاوه این جوشانده برای قطع اسهال و کاهش تب و کمک به سوء هاضمه نیز مفید است و دارویی برای تسکین سردرد میباشد. در استعمال خارجی پوست درخت را خیس و مرطوب و نرم کرده روی ورمها ، جوش و کورک می اندازند برای تحلیل ورم موثر است . به صورت غرغره و یا از گرد پوست برای رفع التهاب و جوشهای داخل دهان استعمال می شود. و گرد پوست سوختۀ آن برای تسکین درد و زخم آتش سوختگی مفید است .
14. سپستان مضر معده است و کبد را ضعیف می کند لذا سرد مزاجها باید با برگ گل سرخ و سایرین با عناب بخورند. جانشین سپستان از نظر خواص ختمی است.

شرایط محیط رشد درخت سپستان :

این گیاه در ارتفاعات مختلف به صورت خودرو می روید. این گونه بومی چین بوده و در نواحی گرمسیر رشد می کند. همچنین این گیاه به خوبی در خاک های رسی – لومی عمیق و شنی پرورش می یابد. رشد آن در صورتی که میزان بارندگی سالیانه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر باشد، بهتر خواهد بود.

این گیاه را همانند دیگر گیاهان تیره گاو زبان در فصل پاییز یا بهار می توان کشت کرد. گیاه مذکور در طول دوره رویش به آب و هوای گرم و آبیاری نسبتاً کمی نیاز دارد. گل های سپستان در فصل بهار شکفته می شوند، میوه ها نیز از اواخر مرداد ماه تا اویل شهریور ماه می رسند، که زمان برداشت نیز همراه با رسیدن میوه ها است. برداشت میوه نیز معمولاً ابه کمک دست انجام می گیرد. تکثیر این گیاه اغلب با پاجوش و قلمه و گاهی نیز با بذر است .