درختچه جوجوبا (نگهداری + پرورش)

• جوجوبا یا هوهوبا (به انگلیسی: Jojoba) درختچه ای بومی بیابان سونورا است، این گیاه بوته ای چندساله، دوپایه با ساقه های متعدد و همیشه سبز می باشد. شکل درختچه با انشعابات یقه ای است و دارای ارتفاعی حدود ۱ الی ۵ متر است معمولاً ارتفاع این گیاه پس از گذشت ۱۰ الی ۱۲ سال به حدود ۱٫۵ الی ۳ متر می رسد.
• حداکثر ارتفاعی که این گیاه می تواند داشته باشد ۵ متر است. با هرس شاخه های این گیاه می تواند به اشکال گوناگون رشد کند، بیشتر گیاهان جوجوبا مدور هستند. برگ های این گیاه بیضوی شکل هستند، فاقد دم برگ و به طول ۲ الی ۴ سانتیمتر با کوتیکول ضخیم و چرمی شکل هستند.
• درخت جوجوبا ریشه های زیادی دارد. ریشه دهی جوانه های این گیاه تحت تأثیر رژیم رطوبتی بوده و در شرایط آبیاری سطحی و یا توالی کوتاه ریشه حالت سطحی و افشان به خود می گیرد؛ لذا در شرایط کشت به منظور گسترش پوشش گیاهی تثبیت خاک و امثال آن کشت این گیاه توصیه می شود.
• در مناطقی با بارندگی ۴۰۰-۲۵۰ میلیمتر بوته های گیاه رشد مناسبی داشته اند که این میزان بارندگی ممکن است برای بوته های تثبیت شده غیر ضروری باشد. زیرا سامانه ریشه ای که قابلیت دسترسی به منابع آب زیر سطحی تا اعماق ۱۰-۱۵ متر را مهیا می سازد.
• طول ریشه بالغ آن تا ۳۰ متر می رسد. پس از کاشتن دانه تنها یک ماه بعد همزمان با جوانه زدن گیاه از خاک، ریشه ۷۵ سانتیمتر در خاک نفوذ می کند.
• عمل لقاح در اوایل فصل زمستان و گل دهی در اواخر زمستان و اوایل بهار می باشد و در اکثر مناطق در چنین مواقعی از سال بارندگی وجود دارد؛ لذا رقابت بین این گیاه و سایر گیاهان زراعی در رابطه با آبیاری وجود ندارد. رسیدن جوانه های گل در اواخر تابستان تشکیل لذا لزوم بارندگی در این فصل با یک نوبت آبیاری در اواسط تابستان برای محصول سال بعد ضروری و بسیار مفید خواهد بود.
• در کشت این گیاه وجود حداقل ۵ درصد گیاهان نر به منظور تلقیح گیاهان ماده ضروری است. ۹۵ درصد گرده افشانی این گیاه با باد بوده و ۵ درصد بقیه به عهده حشرات می باشد. کپسولی تخم مرغی شکل و حاوی یک تا سه دانه درشت قهوه ای رنگ می باشد.
• در شرایط عادی فقط یکی از آنها رشد می کند. طول دانه حداکثر ۲ سانتیمتر دانه های رسیده بین ۱٫۵ تا ۲ گرم وزن متغیر می باشد. گرچه در ۲-۳ سالگی میوه می دهد. اما میوه دهی اقتصادی آن از ۴ سالگی به بعد بوده و این بدان معناست که تا ۴ سالگی پس از کاشت امیدی به سوددهی آن نیست و حداکثر میزان تولید ۱۰-۱۱ سالگی خصوصاً ۱۱ سالگی است.
• کشورهای بزرگ تولید کننده جوجوبا امریکا، استرلیا، مکزیک، کاستاریکا، برزیل، آرژانتین، پاراگوئه، مصر، پرو و فلسطین بوده و درکشورهای عربستان سعودی، سودان،کنیا و آفریقای جنوبی، توسعه یافته و از تولید مطلوبی دراین کشورها برخوردار است.
• درایران با توجّه به شرایط ویژه اقلیمی بویژه کمبود آب، ازگیاهان مناسب جهت کشت و توسعه خصوصاً در نواحی جنوبی کشور و استانهای بوشهر، سیستان و بلوچستان، فارس، خوزستان و تا حدودی کرمان، یزد و اطراف کویر میبایست استفاده شود. ویژگی چندمنظوره بودن این گیاه بعنوان گیاهی زراعی،صنعتی-علوفه ای و حفاظتی (موثردرکاهش فرسایش خاک) توجّه جدی تربه این گیاه را می طلبد.

دمای موردنیاز گیاه جوجوبا :

این گیاه می تواند در محدوده دمای هوا ۵۰ الی ۹- درجه سانتی گراد را تحمل کند. این گیاه همچنین می تواند دمای خاک را تا حدود ۶۵ درجه سانتی گراد تحمل کند. اما دمای بالاتر از ۵۰ سانتی گراد باعث گرمازدگی و خشک شدن گل ها و انتهای سرشاخه ها می شود.

بوته های جوان این گیاهان نسبت به یخبندان حساس می باشند. این گیاهان اگر در معرض دمای ۶- درجه سانتی گراد قرار بگیرند سرمازدگی در آن ها ایجاد می شود و جوانه های گل آن نیز در ۲- درجه سانتی گراد نابود می شوند. در برودت ۶- درجه سانتی گراد زیر صفر نهال ها نیز در معرض از بین رفتن هستند.

گیاه جوجوبا در اوایل دوره ی رشد خود (-۴ سال اول) نباید با سرمای کمتر از ۳- درجه سانتی گراد مواجه شود؛ این گیاهان در دمای ۲۷ الی ۳۶ درجه سانتی گراد رشد مطلوبی دارد.

خاک مناسب جوجوبا :

گیاه جوجوبا باید در زمینی کاشته شوند که شنی باشد و همچنین قابلیت نفوذ آب زیادی داشته باشد. گیاه جوجوبا در مناطق بومی خود معمولاً در خاک های شنی- رسی و خاک های آبرفتی و البته به ندرت در خاک های سنگین تر یافت می شود .

این گیاهان به علت توقعات بسیار کمی که دارند می توانند در زمین های زراعی از بین رفته به علت پایین رفتن سفره آب زیرزمینی – شور شدن خاک و مسائل دیگر قادر به رشد است. گیاهان جوجوبا به خاک های سنگین و مستعد و غرقابی بسیار حساس بوده و لازمه کشت آن وجود زهکش قوی است تا از ایجاد حالت غرقابی جلوگیری کند.PH موردنیاز برای کشت این گیاه بین ۸ الی ۵ متغیر است و به خوبی در این PH رشد می کند. اما PH کمتر از ۵ باعث سمی شدن آلومینیوم می شود.

گیاه جوجوبا در برابر شوری مقاوم است و همچنین درعین حال از شور شدن خاک اراضی کویری نیز جلوگیری می کند. بعضی از گونه های این گیاه تا شوری ۷۰۰۰ از خود مقاومت نشان می دهند و کاهش محصول در این گیاه دیده نمی شود. بنابراین می توان از آب ساحل دریا با شوری ۴۰۰۰-۶۰۰۰ آن ها را آبیاری نمود. در استرالیا حتی از فاضلاب های با فسفر زیاد نیز برای آبیاری گیاه جوجوبا استفاده می شود.

نحوه ی کاشت گیاه جوجوبا :

تکثیر این گیاه به سه روش بذر، قلمه و کشت بافت صورت می گیرد. می توانید شاخه های درخت نر را به شاخه های درخت ماده و همچنین شاخه های درخت ماده را نیز می توان به شاخه های درخت نر پیوند زد.

تکثیر توسط قلمه:

در روش های تکثیر قلمه از سرشاخه های جوان گیاه قطعاتی به طول ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر جدا نموده و سپس قلمه ها را در حرارتی حدود ۲۲ درجه نگهداری می کنند و با قارچ کش و هورمون ریشه را آغشته کرده و در مدت ۳-۸ هفته تولید ریشه می نماید. ترکیب خاک برای کشت ترکیبی از ۵۰ درصد پرلایت، ۵۰ درصد ورمی کولیت با مخلوط ماسه، پودر برگ و خاک لوم می باشد. بهترین خاک برای کشت قلمه ترکیبی از پیت خزه پرلایت و ورمی کولیت شاخه شده است.

گیاهان جوجوبا از طریق قلمه زنی زودتر از گیاهان با روش بذری تولید گل و میوه می کنند و امکان حفظ صفات ژنتیکی در آن ها نیز وجود دارد اما کاشت از طریق بذر تنوع ژنتیکی زیادی وجود دارد. سرعت رشد گیاهان حاصل از کشت بافت بیشتر از گیاهان تکثیر یافته از روش های دیگر می باشد.

تکثیر از طریق بذر:

• در نواحی که درخت جوجوبا به صورت طبیعی در آن رشد می کند تنها منبعی می باشد که بذر جوجوبا از آن به دست می آید. تکثیر بذر به دو روش کاشت مستقیم و نشاء کاری صورت می گیرد. در کاشت مستقیم بذر، بذر به قارچ حساس بوده و در شرایط رطوبتی بالا به سرعت آلوده می شود .
• در کاشت مستقیم بذرها معمولاً در فواصل ۴۰ الی ۴۵ سانتیمتر و در عمل ۵/۲ سانتیمتر روی ردیف ها کاشته می شوند و فاصله هر یک از ردیف ها ۳ الی ۷ متر انتخاب می شوند. بذر گیاه جوجوبا در شرایط مناسب پس از ۲۰ الی ۳۰ روز جوانه می زند.
• بهترین زمان کشت این گیاه زمانی است که دمای خاک در عمق ۱۰ سانتیمتر حدود ۲۶ درجه می رسد. این زمان معمولاً طی گرمای آخر فصل بهار یا اوایل فصل پائیز می باشد. درجه حرارت کم، جوانه زدن گیاه را به مدت چندین ماه به تأخیر می اندازد.
• برای حل مسئله نر یا ماده بودن دانه ها را نزدیک به هم می کارند. هنگامی که گیاه از طریق بذر تکثیر می شود ماده یا نر بودن آن تا هنگامی که نهال دوساله نشود نمی توان تشخیص داد. جنسیت گیاه جوجوبا را زمانی می توان تعیین کرد که نهال گل داشته باشد.
• کاشت توسط نشاء گیری، برای تولید نشاء هایی که مناسب انتقال به زمین اصلی باشند معمولاً ۲ الی ۴ ماه زمان لازم است و بذرهای جوجوبا همانند خزانه برنج در یک محیط مناسب کاشته و در زمان مناسبی به زمین اصلی انتقال داده می شوند.
• بهترین زمان برای انتقال نهال ها پیش از گرمای تابستان و یا قبل از سرمای زمستان است تا زمان تثبیت گیاهچه ها باید آن ها را از علف های هرز و خسارت ناشی از آن ها به صورت مختلف شیمیائی و مکانیکی حفظ نمود. رشد این گیاه در دو سال اول کاشت محدود است.