چای ترش (نگهداری + پرورش)

چای ترش یا چای قرمز با نام انگلیسی Roselle و نام علمی Hibiscus sabdarifa از خانواده Malvaceae، گیاهی علفی یکساله یا چندساله درختچه ای و بومی آفریقاست. برگهای آن متناوب و با حاشیه دندانه دار و دارای ۳-۵ لوب است. گلهای آن سفید مایل به زرد کمرنگ است که بر روی آن دانه های قرمز رنگ وجود دارد. گلها در شهریور تا مهرماه شکوفا میشوند. کاسه گل گوشتی است که در ابتدای تشکیل به رنگ سبز است و وقتی میرشد به رنگ قرمز تبدیل میگردد و میوه که کپسول هست را احاطه میکند. معمولا میوه را در آبان و آذر ماه برداشت میکنند. برداشت چای ترش با دست انجام شده و کاسبرگ ها را از کپسول بذر جدا می کنیم و بر روی صفحات مشبک یا توری که هوا از دو طرف آن جریان دارد، قرار داده و آنها را در سایه یا آفتاب برای خشک شدن قرار می دهیم. حدوداً دو ماه بعد از ریزش گلها، کاسبرگ ها قابل برداشت بوده، آنها را بعد از برداشت نباید آلوده نمود یا بر روی زمین ریخت و بالافاصله بعد از برداشت باید برای خشک کردن آماده شوند. چای ترش را معمولاً قبل از ظهر و قبل ساعت ۹ صبح برداشت می کنند زیرا آفتاب باعث کاهش خواص و ماده موثره آن می شود.

ترکیبات چای ترش :

در بذر چای ترش اسیدآمینه های اسیداسپارتیک، اسیدهای آمینه، ایزولوسین، تریپتوفان، والین و اسیدآمینه های سولفوری که ازکمیابترین اسیدهای آمینه هستند، در این گیاه یافت میشود. بذرها دارای فراوانترین اسید آمینه های ضروری لوسین، لیزین و فنیلآلانین میباشند. دانه های چای ترش به عنوان یک منبع جدید از پروتئین و لیپید هستند دانه های چای ترش ۲۵-۱۸ درصد پروتئین دارا میباشند. میزان موسیلاژ کاسبرگ ۲۵-۲۳ روز بعد از گلدهی در گونه های آمریکای مرکزی و مصری ۲۸-۲۴ درصد و گونه هندی ۱۵ درصد گزارش شده است. کاسبرگ خشک شده چای ترش دارای گوسی پتین فلانوئید، هیبیستین، سابدارتین میباشد. ماده اصلی رنگی هبیسین است که به عنوان یک دافنی فیلین شناخته شده است.

خواص کاربردی چای ترش :

برگهای جوان و ساقه های نازک چای ترش بیشتر در سالاد استفاده می شود . برگهای سبز پخته شده یا به تنهایی و یا ترکیب با سبزیجات، در گوشت و ماهی مصرف میشود. برگ سبز میتواند به عنوان سبزی خوراکی کاربرد داشته باشد. دم کرده برگ این گیاه منبعی غنی از آهن و مس میباشد. کاسبرگهای خشک شده محتوای هیبستین، سابدارتین و فلونوئید گوسی پتلینت است.

چای تُرش یا چای قرمز از کاسبرگ گیاه چای ترش تهیه می شود و در بسیاری از مناطق دنیا به صورت نوشیدنی گرم و یا سرد مصرف دارد. چای ترش خاصیت خنک کننده قوی برای بدن دارد، از این رو در فصل تابستان می تواند مورد توجه قرار گیرد، به طوری که میزان تعرق را افزایش داده و دمای داخلی بدن را کاهش می دهد. فشار خون و کنترل آن توسط چای ترش یکی دیگر از خواص این چای است. برای بیمارانی که فشار خون بالایی دارند این چای همیشه توصیه شده است. از بین بردن کلسترول خون است از بین بردن اختلالات کبد و تصفیه کننده خون است.
در بسیاری از کشورها، کاسبرگ چای ترش به خاطر خواص دارویی و کاربرد در صنایع غذایی استفاده می شود. نوشیدنی های این گیاه کاهش دهنده فشار خون، خنک کننده بدن، رقیق و تصفیه کننده خون، کنترل کننده کلسترول خون، اختلالات کبدی، صفرایی و همچنین آرام بخش می باشد.

برعکس چای که باعث دفع آهن می شود چای ترش خود یکی از منابع غنی آهن به شمار می آید. رنگ قرمز در چای ترش به عنوان مکمل و به عنوان منبع جایگزین قهوه استفاده می گردد.

کاسبرگ تازه پس از جوشاندن با شکر برای درست کردن شیرینی استفاده می شود. کاسبرگ تازه چای ترش در تهیه سالاد، پخت کیک، سوپ، سس، پودرهای خوراکی استفاده می شود. کاسبرگهای یاد شده دارای مقدار زیادی اسید سیتریک و پکتین می باشد که برای درست کردن مربا، ژله، مفید میباشد. در سوپ های روغنی و سوسیس پودر دانه های چای استفاده می شود. همچنین دانه ها به عنوان جایگزین قهوه به علت وجود خواص محرک جنسی استفاده می شود.

دانه های این گیاه ادرارآور بوده و روغن قهوه ای حاصل از دانه های این گیاه در التیام زخم ها و بیماری ها مؤثر است. دانه آن حاوی چربی و پروتئین بوده و در هند از دانه های این گیاه به عنوان یک دارو برای سستی بدن، گیجی و سوء هاضمه استفاده می شود . دانه و کنجاله بذر چای ترش نیز در تغذیه طیور کاربرد دارد. چای ترش به دلیل دارا بودن فیبر و میزان سلولز بالا درصنعت کاغذ سازی اهمیت زیادی دارد.

برخی از انواع مطرح چای ترش :

سابداریفا

گیاهی یک ساله، راست قامت، درختچه ای، انبوه، ارتفاع در حدود ۴٫۲ متر ساقه ای قوی، صاف یا نسبتاً صاف، استوانه ای شکل و قرمز می باشد. برگ ها بزرگ و متناوب با رگبرگ های پنجه ای قرمز رنگ (۲۵-۱۷) سانتی متر طول، سبز رنگ و با دمبرگ کوتاه یا بلند هستند. برگ ها در گیاهچه های جوان و برگ های بالایی گیاهان پیر ساده و شبیه هم هستند. گلبرگ ها سفید با مرکز قرمز رنگ در پایه میله پرچم واقع شده اند و زمانی که در انتهای روز، پژمرده می شوند رنگ آن ها بنفش می شود . دارای کاسبرگ خوراکی قرمز تا زرد کمرنگ، که این واریته الیاف کمتری دارد.

آلتیزیما

گیاهی یک ساله، کم شاخه، راست قامت، با ارتفاع ۴٫۸ متر می باشد که در حقیقت بیشتر به خاطر الیاف آن کشت شده و از کاسبرگ آن کمتر استفاده میشود. در شرق هندوستان، نیجریه و تا اندازهای در بعضی از نقاط گرمسیر در آمریکا کشت میشود. ساقه های این واریته و برگ های آن بعضاً سبز است، ولی گاهی برگ های آن رگبرگ های قرمز دارند. گل ها به رنگ زرد و کاسبرگ هایش قرمز یا سبز، غیرگوشتی، خاردار و مصرف غذایی ندارد.

ریکو

گیاهی با رشد نسبتاً کم، بوته ای، معمولاً برگ ها ساده که در مدت زمان طولانی به وجود می آیند و اغلب مواقع دارای سه لوب می باشند. گل ها دارای چشم ها (نقاط) قرمز تیره و دانه های گرده آن زرد طلایی است. کاسبرگ در زمان بلوغ دارای ۵ سانتی متر طول و ۳٫۲ سانتی متر عرض دارد. براکته های بصورت افقی هستند. بیشترین محصول هر گیاه کاسبرگ آن است برای آب میوه و شربت استفاده می شود و رنگ آن قرمز تیره است.

ویکتور

گیاهی با ارتفاع ۲٫۱ متر، راست و تنومند است. گل ها دارای چشمهای (نقاط) قرمز تیره و دانه های گرده قهوه ای طلایی میباشد. این رقم در بعضی شرایط نسبت به رقم ریکو زودتر شکوفه می دهد. کاسبرگ ها ی آن نسبت به کاسبرگ های رقم ریکو بلندتر هستند. براکته ها (برگک ها) بلندتر، طولانی تر و دارای فرورفتگی به سمت بالا هستند و عصاره آن در آب میوه، مربا و شربت مصرف می شود و کاملاً قرمز است.

آرچر

این گیاه بعضی اوقات روسل سفید نامیده میشود. گیاهی بلند و قوی شبیه ویکتور ولی ساقه های آن سبز رنگ است. گل ها زرد و دانههای گرده قهوه ای است. کاسبرگ ها سبز رنگ یا سبز متمایل به سفید و کوچک تر نسبت به دو واریته دیگر، اما محصول این گیاه خیلی بیشتر است. عصاره و آب میوه و دیگر محصولات تقریباً بدون رنگ است.

شرایط پرورش و کشت چای ترش :

چای ترش نسبت به خاک حساس نیست و در هر خاکی رشد می کند، PH ایده آل برای خاک باید خنثی یا کمی اسیدی باشد (۵٫۵ تا ۵٫۷)

بذر چای ترش قرمز را قبل از کاشت ۲۴ ساعت در آب ولرم خیس کنید.

برای نشاء کردن بذرها می توانید از سینی نشاء یا لیوان های یکبار مصرف استفاده کنید، بذرها را در عمق ۰٫۵ تا ۱ سانتی متری قرار دهید و بر روی آن خاک نرم بریزید و سپس آبیاری کنید، تا قبل از جوانه زدن بذرها اجازه ندهید خاک به هیچج وجه خشک شود، آبیاری زیاد نیز باعث خفه شدن بذرها می شود.

بعد از جوانه زدن بذرها باید نور کافی برای رشد گیاهچه ها بر آنها بتابد، هنگامی که نشاء ها به ارتفاع ۱۰ سانتی رسید اقدام به جا به جایی آنها به محل اصلی کنید.

آبیاری چای ترش باید به صورت منظم انجام شود، البته تحمل خشکی نسبتاً خوبی دارد.

در ایران قطب اصلی تولید چای ترش سیستان و بلوچستان و در شهرهای ایرانشهر و نیکشهر می باشد البته در شهرهای دیگر همانند داراب و شهرستان گناباد استان خراسان رضوی نیز به طور پراکنده پرورش می یابد.

در مناطق گرمسیر چای ترش به صورت چند ساله کشت می شود و ارتفاع گیاه ها گاهی به ۳ متر نیز می رسد، در مناطق نیمه گرمسیر و معتدل که زمستان سردی دارند این گیاه به صورت یک ساله کشت می شود.

البته چای ترش را میتوانید داخل گلدان سایز متوسط و بزرگ در تمامی مناطق آب و هوایی بکارید و با شروع سرما آن را با مشما یا بردن داخل فضای گرم همانند گلخانه از سرما محفوظ کنید یا اینکه در سال بعد اقدام به کاشت مجدد کنید.

کاشت چای ترش در گلدان :

برای کاشت چای ترش درون یک گلدان شما می توانید بذر گیاه چای ترش را خریداری و در گلدان بکارید یا از گیاهی سالم و قوی قلمه تهیه کرده و آن را به این روش پرورش دهید.

خاک مناسب چای ترش :

به طورکلی گیاه چای ترش در خاک های با میزان ماده آلی بالا رشد بهتری دارد. ترکیبی از خاک معمولی باغچه، کوکوپیت و کود پوسیده دامی به عنوان بستر کاشت مناسب برای این گیاه در گلدان است.

دمای مورد نیاز چای ترش :

دمای مناسب برای جوانه زنی بذر چای ترش دمایی بین ۲۴ تا ۳۰ درجه سانتی گراد است. باتوجه به این که این گیاه بومی مناطق گرمسیری است، دما های کمتر از ۱۵ درجه سانتی گراد به رشد گیاه آسیب زده و توصیه می شود گلدان را در زمستان در داخل منزل نگهداری کنید. بهترین دما برای نگهداری از گیاه دمای ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی گراد است.

نور مناسب چای ترش :

گیاه چای ترش برای رشد بهینه به نور کامل و کافی خورشید نیاز دارد. بهترین مکان برای نگهداری و کاشت چای ترش در گلدان، قرار دادن آن در مقابل پنجره های آفتابگیر آپارتمان است.

آبیاری چای ترش :

چای ترش نیاز به آبیاری منظم دارد و در دوره جوانه زنی لازم است، سطح بستر کاشت همواره مرطوب و نه خیس باشد. بعد از اینکه ارتفاع گیاه به ۱۰ سانتی متر رسید شما می توانید از میزان آبیاری کاسته و هفته ای دو تا سه بار آبیاری را انجام دهید.