زغال اخته (نگهداری + پرورش)

این گیاه از تیره ذغال اخته و از جنس کورنوس می باشد. ذغال اخته درختچه ای به ارتفاع ۶-۴ متر، خزان پذیر و یا دایم سبز بوده، برگ های متناوب، بیضی شکل با حاشیه های ساده و مواج و دمبرگ کوتاه دارد. گل های آن ۴ کاسبرگ، ۴ گلبرگ زرد رنگ، ۴ پرچم و یک مادگی دو برچه ای دارند. گلدهی در اردبیهشت ماه صورت می گیرد و جوانه های گل در جانب شاخه های یک ساله قرار دارند. این گیاه حاوی گل آذین چتری ساده و در قسمت پایین هر گل آذین ۴ براکته وجود دارد و گاهی گل ها به صورت منفرد می باشند. میوه ها حاوی پوست قرمز، یک هسته به طول ۵/۱-۱ سانتی متر و طعم ملس دارند. ذغال اخته در گستره وسیعی از آب و هوا در اروپا، آسیا و آمریکا رشد می کند. از مناطق طبیعی آن در ایران می توان به بیشه های نواحی البرز و آذربایجان اشاره نمود. گونه های شمالی این گیاه به زمستان های طولانی نیاز دارند. ذغال اخته توسط قلمه های خشبی و نیمه خشبی که در دوره رکود این گیاه تهیه می شود، قابل تکثیر می باشد. فاصله کشت نهال ها درزمین اصلی ۵/۱-۱ متر و فاصله ردیف های کشت ۵/۲-۲ متر در نظر گرفته می شود. اگر منطقه کشت زمستان های ملایم داشته باشد، می توان نهال ها را در اواسط پاییز به زمین اصلی منتقل نمود. ذغال اخته ریشه های طحی تولید می کند و نباید شخم عمیق زده شود. برای جلوگیری از ائتلاف آب و فرسایش خاک در وسط ردیف های کشت گیاهان پوششی از قبیل یولاف کاشته می شود. خاک های غنی برای رشد این گیاه مناسب بوده و در خاک های فقیر نیاز به کوددهی و تقویت خاک می باشد. ذغال اخته بومی مناطق مرطوب می باشد و نیاز به رطوبت خاک دارد. در طی باروری، هرس شاخه های ضعیف موجب تقویت درخت می گردد. این گیاه به هرس سبک نیاز دارد. محصول ذغال اخته در خرداد ماه می رسد اما در تیر و مرداد میوه ها چیده می شوند. میوه های رسیده دارای دم میوه آبی رنگ می باشند.

درخت زغال اخته ، به دلیل شرایط اقلیمی مناسب در بعضی از مناطق کشور،به صورت طبیعی رشد می کنند و در آن هیچ محصول شیمیایی دخیل نمی باشد به همین دلیل برای صادرات و سودآوری مورد توجه قرارمی گیرد. شاید بیشتر مناطق کشورمان دارای استعداد کاشت زغال لخته و تولید محصول باشد ولی کمتر کسی از مناطق جدید و مساعد برای کشت این محصول مطلع میباشد. چناچه از شواهد بر می آید در بعضی از نواحی کشورمان مانند ارسباران در استانهای آذربایجان شرقی، گیلان، قزوین و حتی کوه های اطراف سردشت در استان آذربایحان غربی شرایط لازم برای تولید این محصول با ارزش وجود دارد.
میوه زغال اخته در اواخر تابستان میرسد . میوه نارس آن بسیار ترش میپباشد. این میوه معمولا به صورت تازه خوری مورد استفاده قرار میگیرد ولی بصورت خشک، مربا، کنسرو، ترشی، آبمیوه، سس، نکتار، ژله سرکه و لواشک نیز قابل استفاده است.زغال اخته دارای مزیت های متفاوت از قبیل ارزش غذایی و دارویی است.

منشاء و پراکنش زغال اخته

زغال اخته در مناطق وسیعی از اروپا، آسیا مانند ایران، ارمنستان، قفقاز و آسیای صغیر میروید. بررسیهای علمی نشان داده است که منشاء آن نواحی مختلفی از اروپای مرکزی و جنوبی و آسیای جنوب شرقی بوده است. البته امروزه زغال اخته را می توان در نقاط دیگری از دنیا نیز مشاهده نمود که جزیی از طبیعت آنجا محسوب میگردد.
جنس کورنوس از اروپا منشاء گرفته و از آنجا به سایر نقاط دنیا انتشار پیدا کرده است. در ایران نیز در نواحی مختلفی از البرز (بهخصوص استان قزوین)، آذربایجان شرقی (منطقه ارسباران)، گیلان ( رودبار) و آذربایجان غربی (سردشت) مشاهده شده است که در این مناطق درختان زغال اخته بصورت توام با درختان فندق میباشند.

زغال اخته بطور گسترده در کشور ترکیه رشد می-کند و ترکیه یکی از کشور های مبدا زغال اخته مطرح میشود. در ترکیه بیشتر درختان زغال اخته بصورت وحشی دیده می شود، با وجود این باغ های زغال اخته بهمنظور کشت و بهره برداری اقتصادی در آنجا نیز دایر می باشد. این درخت در نواحی مدیترانه (ایتالیا، اسپانیا، پرتقال و یونان)، فرانسه، بلژیک، هلند، چک، اسلواکی، اکراین و دیگر کشورهای منطقه قفقاز، ترکیه، ایران، آسیای مرکزی و آمریکایی جنوبی رشد می یابد.

تولید و عملکرد زغال اخته در ایران

بر اساس آمارنامه سال ۱۳۸۷ وزارت جهاد کشاورزی کشور، سطح زیر کشت زغال اخته در ایران ۲۶/۱۰۹۴ هکتار است که از این مقدار ۲۶/۱۵۷ هکتار در مرحله نونهالی اما ۶۰/۹۳۶ هکتار به مرحله باروری رسیده اند. در کل به میزان ۳۶/۲۳۲۹ تن زغال اخته از این باغها تولید شده است. متوسط عملکرد در کشور ایران ۰۴/۲۴۸۷ کیلوگرم در هکتار میباشد. سطح زیر کشت در استان قزوین ۴/۷۰۵ هکتار است که ۸/۷۰ هکتار آن را باغهای غیر بارور و ۷/۶۳۴ هکتار آن را باغهای بارور تشکیل میدهند. میزان تولید زغالاخته در این استان ۲/۱۰۶۲ تن در هکتار و عملکرد آن ۹/۱۶۷۳ کیلو گرم در هکتار است.

در استان قزوین تولید زغال اخته در ۲ منطقه الموت ( به طور عمده روستاهای هیر، ویار و سوگاه) و کوهین (به طور عمده منطقه یوز باش) در ارتفاعات و دامنه های البرز انجام می گیرد. بر اساس همین آمار سطح زیر کشت زغال اخته در استان آذربایجان شرقی ۹/۳۸۸ هکتار است که ۹/۸۶ هکتار آن را باغهای غیر بارور و ۳۰۲ هکتار آن را باغهای بارور تشکیل میدهند. میزان تولید زغال اخته در این استان ۱/۱۲۶۷ تن در هکتار و عملکرد آن ۷/۴۱۹۵ کیلو گرم در هکتار میباشد. در شرایط وحشی، میزان تولید برای هر درخت بطور متوسط ۵/۱ کیلو گرم است.

در ترکیه ۶/۱ میلیون اصله درخت زغال اخته وجود دارد که سالانه ۱۷۰۰۰ تن میوه تولید میکند. در حالت وحشی مقدار عملکرد ۸/۲ تا ۸/۴ کیلوگرم و در حالت ایداه آل از لحاظ نور و بارندگی تا ۱۰ کیلوگرم به ازای هر درخت و در هر هکتار به ۵۰۰-۱۰۰۰ کیلوگرم نیز میرسد و در صورت کشت در باغ، عملکرد تا ۵۰۰۰ کیلوگرم در هکتار هم می رسد.

نیاز آب و هوایی زغال اخته
زغال اخته از گونه های مقاوم به عرض جغرافیایی مناطق معتدله، نواحی گرمسری و نیمه گرمسیر است. در عرض های بین ۳۵تا ۴۵ درجه شمالی به خوبی رشد می نماید. این گونه تحمل بالایی به عوامل زنده و غیر زنده دارد. توان زنده ماندن و تولید محصول خوب، حتی در شرایط رشدی نامطلوب نیز در این گیاه وجود دارد.

دما : زغال اخته می تواند دمای تا ۴۰- درجه سانتی گراد را تحمل نماید و تا حدودی مقاوم به خشکی است و در ارتفاع بیش از ۱۴۰۰ متر نیز به خوبی رشد نماید. عمر درختان زغال اخته تا ۳۰۰ سال هم می رسد.
نیاز سرمایی این گیاه ۱۲۰ روز بوده و درجه حرارت مناسب سرمادهی ۱۰ درجه سانتی گراد است [رسول زادگان، ۱۳۷۲].

این گیاه به آب و هوایی معتدل کوهستانی با زمستان های ملایم و بدون سرمایی بهاره و تابستان های خنک نیاز دارد .

چوب درختان و درختچه های زغال اخته به سرما مقاومت زیادی دارند ولی گلهای آن خیلی زود باز میشوند و در اثر سرمای بهاره آسیب می بیند. با وجود این گلهای زغال اخته تا ۵/۷- درجه سانتی گراد را تحمل می کند.

در سایه یا مخلوط با درختان دیگر نیز بهتر رشد و نمو می کند ولی برای میوه دهی خوب، درختان زغال اخته نیاز به آفتاب کامل دارند. تابش نور تاثیر زیادی روی اندازه درختان می تواند داشته باشد. در تابستان سخت به ویژه زمانیکه درختان جوان هستند، نور زیاد باعث ناهنجاریهای متعدد در درختان می شود.

خاک و زمین مناسب رشد زغال اخته :

این گیاه در نواحی گرم و خاکهای آهکی و جنگلی با زهکشی خوب نیز رشد می کند ولی سازگاری خوبی با خاک های حاصلخیز دارد و می تواند در خاک های فقیر و حتی تا حدودی خشک هم رشد نماید. به عبارتی به نوع خاک حساسیت چندانی ندارد. زغال اخته خاک های شنی سبک را ترجیح می دهد اما بطور موفقیت آمیز در خاک های لومی سنگین نیز رشد می نماید. با وجود اینکه زغال اخته یک گیاه اسید دوست است ولی در دامنه وسیعی از اسدیته خاک می تواند رشد نماید. مناسب ترین pH خاک ۸-۵/۶ است. زغال اخته به خوبی به هرس جواب می دهد حتی می شود آنها را بعنوان گیاه پرچینی استفاده نمود.درختان زغال اخته برای تک کشتی بسیار مناسب هستند.

فاصله کشت ۳ در ۳ متر و یا ۳ در ۴ متر است ولی بهترین فاصله ۵ در ۵ متر می باشد. درختان زغال اخته نسبت به وزش باد هم حساس هستند بنابراین در مناطق باد خیز نیاز به باد شکن دارند.

آفات و بیماری ها و درمان زغال لخته:

زغال اخته به ندرت توسط آفات و امراض مورد حمله قرار می گیرد. تا کنون چند بیماری مختلف در زغال اخته در کشورهای مختلف مشاهده شده است که از جمله آنها می توان به بیماری بلایت باکتریایی برگ، سفیدک سطحی و لکه های نکروز برگی که توسط قارچ فیتوفترا ایجاد می شود، اشاره نمود.

روش تکثیر رویشی

زغال اخته با روش خوابانیدن انتهایی و خوابانیدن ساده تکثیر می شود. در روش خوابانیدن انتهایی نزدیک شاخه ای که قرار است خوابانیده شود سوراخی به ژرفای ۸-۱۵ cm در خاک ایجاد می کنند و نوک شاخه را در آن قرار داده و با خاک می پوشانند و سپس آبیاری می کنند پس از اینکه گیاه جدید از خاک بیرون آمد و ریشه کافی تولید کرد آن را از گیاه مادری جدا می کنند.

روش ازدیاد خوابانیدن در این روش نیز سوراخی مانند آنچه که برای خوابانیدن انتهایی گفته شد در خاک ایجاد می کنند و شاخه های درخت مادری را خم می کنند به طوری که یک قسمت از آن با خاک پوشیده شود و حدود ۱۵-۲۰ cm قسمت انتهایی شاخه از خاک بیرون باشد سپس شاخه خوابانیده را باید به وسیله سنگریزه یا گیره های چوبی در زمین نگه داشته و با استفاده از یک قیم قسمت انتهایی آن را به حالت عمودی در می آورند در این روش نیز مانند روش قبل از هر شاخه گیاه مادری تنها یک گیاه جدید حاصل می شود.

قلمه

روش دیگر تکثیر استفاده از قلمه چوب نرم می باشد که بهترین ریشه زایی را در هنگام برداشت محصول دراوایل تیر ماه نشان داده است. زمان تهیه قلمه خشبی پاشنه دار در پاییز و قلمه نیمه خشبی در تابستان است. قلمه چوب نرم بایستی IBA (ایندول بوتیریک اسید) غلیظ تیمار گردیده و تحت سیستم مه افشان ریشه دار شود. قلمه چوب نرم زغال اخته را بعد از تهیه، در خاک با حجم مساوی پرلیت و پیت قرار می دهند. بهترین نتیجه از قلمه های با طول ۱۶ cm که تحت شرایط مه ازدیادی و تیمار با IBA قرار گرفته اند، حاصل می شود. به طور کلی درختان تکثیر شده توسط قلمه زودتر بار می دهند.

پاجوش زغالخته

ساقه های جوان در بن درختچه ریشه زایی می کنند و پس از مدتی آنها را با ریشه تشکیل شده از پایه مادری جدا کرده و برای کشت استفاده می کنند.

پیوند زدن

یکی از روش های تکثیر می باشد. در زغال اخته پیوند اسکنه ای معمولا روی بن درختچه در ارتفاع ۳۰-۷۰ cm از سطح خاک زده می شود. همچنین پیوند جوانه شکمی و پیوند سبز نیز به طور مناسبی نتیجه داده است.

اصلی ترین روش ازدیاد رویشی پیوند جوانه شکمی است که موفقیت آن ۹۸-۹۰ درصد، ازدیاد توسط پاجوش ۹۰-۸۵ درصد و ازدیاد توسط پیوند شاخه دارای ۸۰-۷۵ درصد گیرایی می باشد.

در احداث باغ فاصله مناسب کاشت درختچه ۵×۵ در نظر گرفته می شود در حال حاضر درختچه های زغال اخته عمدتا به همراه سایر درختان مخصوصا در ایجاد پر چین با فواصل ۳×۳ یا ۴×۳ کاشته می شود که در منطقه ارسباران گاها در فواصل ۲×۲ نیز درختچه های زغال اخته مشاهده می شود. با توجه به قرار گرفتن باغات در شیب ها و کم بودن فاصله در هنگام کاشت، دادن ۲۰-۱۰ تن کود دامی به زمین متداول است. بعد از تسطیح کردن زمین، چاله های به عمق ۶۰-۸۰ cm با فاصله های لازم ایجاد می کنند. بهتر است قبل از کاشت مقداری کود آلی پوسیده

خواص دارویی و درمانی شگفت انگیز زغال اخته:

زغال اخته بخورید، عفونت ادرار نگیرید

نتایج یک پژوهش جدید نشان داده است که مصرف عصاره ی زغال اخته برای پیشگیری از بروز عفونت در مجاری ادراری مفید است. البته پژوهشگران هنوز از مکانیسم این تاثیر بی اطلاع هستند. اما چنین به نظر می رسد که عصاره زغال اخته مانع اتصال باکتری ها به دیواره بافتی مجاری ادرار می شوند.

این تحقیق جدید نشان می دهد که آب زغال اخته خواص ترمودینامیک باکتری ها را، در مجاری ادراری تغییر می دهد و یک شارژ منفی ایجاد می کند که اجازه نمی دهد باکتری ها آن قدر به سلول ها نزدیک شوند که به آن ها متصل شده و عفونت آغاز شود.

در این مطالعه دو نوع مختلف از باکتری “ای کولای” ( E – coli ) را در معرض غلظت های متفاوتی از آب زغال اخته قرار دادند. نتایج تحقیقات نشان داد، در فضایی که آب زغال اخته وجود دارد احتمال چسبیدن باکتری به سلول هایمجاری ادراری بسیار کمتر است و در نتیجه احتمال بروز عفونت به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می کند. این پژوهشگران درعین حال تاکید کردند: نتایج آزمایشات ما نشان می دهد که حداقل در مورد عفونت های مجاری ادراریباید گفت که آب زغال اخته فقط باکتری های بیماری زا را هدف قرار می دهد و در عین حال هیچ تاثیری روی ارگانیسم های غیربیماری زا ندارد، بنابراین می توان مطمئن بود که آب این میوه به سایر باکتری های بی ضرر که در واقع جزو ترکیبات طبیعی دستگاه گوارش هستند، آسیبی وارد نخواهد کرد.

زغال اخته مشکل تنگ شدگی عروق را برطرف می کند

محققان به افرادی که دارای مشکل تنگ شدن عروق هستند، مصرف زغال اخته را توصیه می کنند.

زغال اخته، عروق خونی تنگ شده به دلیل رسوب کلسترول و تصلب شرائین را گشاد می کند. محققان با اعلام این مطلب که تنگ شدن عروق از مهم ترین دلایل بروز سکته قلبی به شمار می رود، توصیه می کنند: گشاد کردن این عروق تنگ شده از مهم ترین اقدامات درمانی است که در این میان مصرف زغال اخته می تواند بسیار موثر باشد.

مصرف زغال اخته سبب افزایش سلامت قلب می شود

تحقیقات نشان داد: مصرف زغال اخته باعث کاهش چربی شکمی و کاهش کلسترول می شود که این نوع چربی عامل ایجاد بیماری های قلبی و دیابت است.

دانشمندان این پروژه اعلام کردند که زغال اخته دارای آنتی اکسیدان بالایی است و می تواند چگونگی عملکرد بدن در ذخیره و بازیابی گلوکز و قند خون را تغییر داده و در نتیجه باعث کاهش خطر بروز بیماری های قلبی و دیابت شود.

در این آزمایش که بر روی موش ها انجام شد به رژیم غذایی موش های چاق ۲ درصد پودر زغال اخته اضافه شد و مشاهده شد که پس از روز چربی شکمی و کلسترول آن ها کاهش یافت و حساسیت و کنترل بدن شان بر گلوکز و انسولین افزایش یافت که نشانگر تاثیر افزودن زغال اخته به رژیم غذایی آن ها بود. دانشمندان در تلاش هستند تا این یافته را بر روی انسان آزمایش کنند.

.