درخت فندق (نگهداری + پرورش)

درختچه ای به ارتفاع ۱٫۵ متر که در اماکن مساعد به ارتفاع ۶ تا ۷ متر (گاهی بیشتر) درمی می آید و به سهولت جنگلی انبوه بوجود می آورد. برگهائی پهن و نوک تیز با دو ردیف دندانه، به رنگ سبز و گلهائی بر دو نوع نر و ماده دارد. نوع نر این گلها دارای ۳ تا ۸ پرچم است و مجموعه آن به صورت سنبله های آویخته در پائیز ظاهر می شود. میوه آن که فندق نامیده می شود، در حالت تازه از پوشش سبز رنگی پوشیده شده است.ولی تدریجاً پس از خشک شدن از آن جدا می شود. گونه C.avellana به عنوان فندق اروپائی شناخته شده و بصورت تجاری کاشته می شود. در اثر دو رگه گیری این گونه با سایر گونه های موجود در این جنس تنوع زیادی در ارقام فندق ایجاد شده است.

فندق بومی اروپا و آسیای صغیر و قفقاز است . پرورش درخت فندق از زمانهای قدیم معمول بوده و کشت آن در اروپا از قرن جهاردهم میلادی رو به توسعه گذاشت و بتدریج در ممالک اطراف حوزه دریای مدیترانه متداول گردید . پرورش باغی این درخت در ایتالیا با کشت ۶ واریته در سال ۱۶۷۱ شروع شده همچنین واریته های زیادی در سال ۱۹۱۲ در انگلستان شناخته شد . فندق رقم کنتیش کاب که بنام دوچیلی هم معروف است از یک گیاهچه فندق که در سال ۱۸۳۰ کاشته شد بدست آمده و هنوز هم کشت میشود.

فندق به دلیل داشتن ریشه های افشان و فرم رشد درختچه ای و با پاجوش دهی فراوان می توان در جلوگیری از فرسایش خاک و تثبیت آن بسیار موثر واقع شود. فندق از گیاهان کم توقع و مقاوم به عوامل نامساعد محیطی میباشد. میزان تولید فعلی فندق در جهان ۳۰ % کمتر از نیاز بازارهای جهانی است. بنابراین تولید این محصول از نظر اقتصادی دارای اهمیت ویژه ای است . همچنین فندق به دلیل داشتن قابلیت نگهداری طولانی و حمل و نقل آسان می تواند درآمد قابل ملاحظه ای را برا ی کشاورزان تأمین نماید . کشت فندق در اراضی شیب دار می تواند علاوه بر تثبیت خاک ، باعث تبدیل اراضی دیم کم بازده به باغهای اقتصادی می گردد . در ایجاد استغال مولد بسیار موثر می باشد.

شرایط کاشت درخت فندق

خاک مورد نیاز درخت فندق :

درخت فندق از جمله درختانی است که عموماً با هر خاکی سازش دارد. اما برای رشد بهتر و تولید میوه بیشتر نیاز به خاکی دارد که نیمه عمیق تا عمیق ( بیش از ۵۰ سانتیمتر ) باشد و قدرت جذب آب بیشتری داشته باشد. مانند : خاکهای رسوبی ، رسی و شنی ورسوبی و شنی یا خاکهایی که به اندازه کافی رس داشته باشند . خاکهای سبک ، یعنی شنی و رسی که قابلیت نفوذ آب در آنها به خوبی وجود داشته باشد . خاکهای قلیایی با PH مختلف که با آنها سازش نسبی دارد . خاکهای اسیدی با PH حدود ۶ که سازش فندق در چنین خاکهایی بهتر از زمینهایی است که PH آنها از ۷٫۵ به بالا باشد . با آنکه میزان آهک فعال در خاک چندان ربطی با PH ندارد و درخت فندق بیش از هر درخت میوه ا ی با آن سازش دارد ، با این حال آزمایشهای انجام شده نشان داده است که باغ های فندق نباید در زمینهای احداث شوند که میزان آهک فعال آنها از ۱۰ درصد بیشتر باشد و چون ریشه درخت فندق به خفگی در خاک نیز حساسیت دارد، لذا کاشت آن در اراضی فاقد زهکشی مرطوب، فشرده، رسی، سنگین و غیر قابل نفوذ، یا در خاکهایی که پس از بارندگی آب خیز باشند، توصیه نمی شود.

رطوبت مناسب فندق :

وجود رطوبت کافی یکی دیگر از عواملی است که برای کشت فندق ضروری است . میزان رطوبت بین۷۰ تا ۸۰ % برای کشت و پرورش فندق مناسب می باشد . در صورتی که میزان بارندگی سالیانه حداقل ۸۰۰ میلی لیتر با پراکنش مناسب در فصول گرم باشد می توان به کشت دیم فندق اقدام نمود. در غیر این صورت برا ی تولید تجاری آبیاری تکمیلی درختان در ماههای خرداد ، تیر و مرداد الزامی می باشد.

آبیاری فندق :

یکی از اساسی ترین نیاز برای درخت فندق وجود اسید آبسیسیک کافی در اطراف ریشه ها و وجود رطوبت کافی (رطوبت نسبی حداقل ۶۰ درصد) در محیط اطراف درخت است زیرا ریشه های سطحی و برگهای پهنی دارد مناطقی که دارای بارندگی متوسطی بوده و توزیع بارندگی نیز در طول فصل مناسب است برای کاشت موفقیت آمیز فندق خیلی مناسب هستند.آبیاری منظم باغهای احداث شده فندق سبب می شود :

الف- میزان گیرایی نهال های کاشته شده افزایش یابد و سیستم ریشه بندی آنها تقویت شود.

ب- رشد گیاه تسهیل و تسریع شود.

ج- کیفیت و کمیت محصول افزایش یابد.

دور آبیاری بسته به شرایط آب و هوایی و خاک از ۴ تا ۷ روز بوده و در طی دوره رشد به ۱۰۰۰۰ متر مکعب اسید آبسیسیک نیاز دارد.

باد :

با توجه به اینکه گلدهی وگرده افشانی در ختان فندق در فصل زمستان صورت می گیرد ، وجود بادهای شدید و سرد موجب جلوگیری از گرده افشانی و تلقیح می گردد. همچنین بادها ی سرد باعث خم شدن تاج درخت و ایجاد سوختگی در سر شاخه های جوان و حاشیه برگها می شود. بادهای گرم و خشک نیز در فصل تابستان باعث سوختگی سر شاخه ها و حاشیه برگها می گردند. بنابراین از کشت فندق در مسیر بادهای سرد و یا گرم و خشک باید اجتناب نمود و یا اینکه از درختان باد شکن برای محافظت در برابر باد استفاده نمود .

تکثیر فندق :

الف- جنسی (با بذر):

تکثیر فندق به وسیله بذر مانند اغلب درختان میوه امکان پذیر است در ازدیاد به وسیله بذر با کاشت فندق بلافاصله پس از برداشت همراه با پریکارپ به مقدار زیادی جوانه زنی را کاهش می دهد. حذف پوسته بذر مثل حذف پریکارپ جوانه زنی را تا ۸۱ درصد افزایش می دهد. خواب بذر با یک دوره استراتیفیکاسیون به مدت ۶ ماه برطرف می شود. در صورتیکه فندق دیر برداشت شود (آخر شهریور) پریکارپ میوه ها سخت می شود در اینصورت ابتدا یک دوره استراتیفیکاسیون گرم در ۲۰ درجه سانتی گراد ضروری است و بدنبال آن بذور فندق باید در معرض یک دوره سرما (۴ درجه سانتی گراد) قرار گیرند. در میوه هایی که زود برداشت می شوند (آخر مرداد) آندوسپرم و جنین اغلب به اندازه کافی رشد نمی کند و جوانه زنی این قبیل بذور بخوبی صورت نمی گیرد. برای از بین بردن خواب بذور فندق اگر آنها را به مدت ۶ هفته در معرض سرمای ۵ درجه سانتی گراد قرار داده و سپس به ۲۰ درجه سانتی گراد منتقل شوند اسید جیبرلیک در بذر تجمع یافته و موجب جوانه زنی می شود.

ب- روش تکثیر غیر جنسی (رویشی) عملی و آسان تر می باشد :

۱- پاجوش : پاجوش ها شاخه هایی هستند که از جوانه های نابجای ریشه به وجود می آیند و برای تکثیر فندق می توان خاک پای درخت را کنار زده و این شاخه ها را جدا نموده و در محل مورد نظر کاشت.

۲- خوابانیدن : خوابانیدن فندق به دو صورت خوابانیدن کنده ای و کپه ای صورت می گیرد و در هر دو روش ابتدا باید نهالی را که به عنوان پایه مادری انتخاب می کنیم در سال اول از سطح خاک کف بر نموده و با خاک دادن پای پاجوش های روئیده شده آنها را ریشه دار نموده و در محل اصلی می کاریم.

۳- فندق را می توان مانند سایر درختان میوه با پیوند زدن ارقام اصلاح شده روی پایه های بومی و اصلاح شده تکثیر نمود و برای پیوند زدن از انواع پیوند جوانه می توان استفاده نمود.

اگر در فندق گرده های یک رقم با مادگی ارقام دیگر سازگاری داشته باشد سبب باردهی خوبی خواهند گردید.

میوه های فندق پس از رسیدن بر روی زمین می ریزند میوه هایی که به روی زمین می ریزند در اثر رطوبت خاک تغییر رنگ می دهند از این رو برای جلوگیری از آن باید در اولین فرصت پوست میوه ها جدا شود.میوه ها در طول فصل باید ۲ تا ۳ بار جمع آوری شوند. عملکرد درختان فندق بسته به سن و قدمت درخت فاصله کاشت ، عملیات آماده سازی خاک و عوامل دیگر متفاوت است اگر یک هکتار باغ ۲۲۰۰ کیلوگرم محصول تولید کند محصول خوبی داشته است عملکرد درختان، بارده از سالی به سال بعد دچار نوسان می گردد.

این گیاه از تیره فندق بوده و گیاه یک پایه بشمار می آید. گل های نر و ماده آن روی شاخه های یک ساله و به طور جداگانه تشکیل می شوند. گل های نر به صورت شاتون در جانب شاخه های یک ساله قرار دارند و گل های ماده نیز در جانب و یا انتهای شاخه های یک ساله با کلاله قرمز رنگ و به صورت خوشه ای حاصل می شوند. هر گل آذین گل های ماده فندق ۱۰ عدد گل کوچک دارد اما در هر خوشه ۳-۲ عدد میوه تشکیل می شود. گل های فندق ۳ تا ۴ سال پس از کاشت ظاهر می شوند. اما باردهی از ۵ الی ۶ سالگی آغاز می گردد و به مدت ۲۰-۱۰ سال درختان فندق باروری اقتصادی دارند. میوه های فندق از نوع میوه های فندقه بوده و فرابر میوه در طی فصل رشد سفت و سخت شده و چوبی می گردد و این میوه ها داخل برگ هایی که ظرف نامیده می شوند، قرار دارند.

گرچه چوب فندق به سرمای زیاد مقاوم است اما به جوانه های گل فندق در ۱۰- درجع سانتی گراد آسیب جدی وارد می شود و موجب کاهش محصول می گردد. زیرا فندق در طول ماه های زمستان شکوفه می دهد و تولید محصول خوب به مناطقی محدود می شود که دریا از اثر سرمای زمستان در حین گلدهی جلوگیری نماید. جوانه های برگ فندق همانند جوانه های سیب به استراحت بیشتر (۱۷۰۰-۸۰۰ ساعت زیر ۷ درجه سانتی گراد) اما جوانه های گل به استراحت کمتری نیاز دارند. با توجه به موارد ذکر شده می توان فندق را از درختان میوه مناطق معتدل گرم بشمار آورد. زیرا به طور کلی به سرماهای شدید زمستان مقاوم نمی باشد. فندق گیاه خودناسازگار بوده و لذا برای گرده افشانی مطلوب بهتر است ۲۰-۱۲ درصد از درختان فندق از ارقام گرده دهنده باشند. در ضمن ارقام مختلف فندق حالت نر پیش رسی و یا ماده پیش رسی دارند. در صورت دمای بیشتر در اواخر زمستان حالت نر پیش رسی و در هوای خنک تر حالت ماده پیش رسی ظاهر می شود.گل های نر در اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد و گل های ماده در اواسط تیر تا اوایل شهریور ماه متمایز می شوند. شاتون های گل های نر در طول فصل رشد از اوایل خرداد آشکار می شوند. اما گل های ماده به صورت خوشه ای بوده و تا اوایل زمستان ظاهر نمی شوند. در مناطقی که زمستان های ملایم دارند، گرده افشانی در طی زمستان انجام می گیرد. اما در مناطقی که زمستان های سرد دارند گرده افشانی در اوایل بهار صورت می گیرد. لوله های گرده از دی ماه تا خرداد که به تخمدان می رسند، به حالت رکود باقی می مانند، عمل تلقیح در اواخر بهار انجام می گیرد. بنابراین تشکیل میوه در فندق دیر وقت و در اواخر بهار صورت می گیرد. بعد از عمل تلقیح رشد سریع در میوه آغاز می شود و در طول این دوره سقط جنین قابل توجهی نیز به وجود می آید. این سقط ممکن است به علت کمبود بُر (B) و نیاز زیادتر جنین به این ماده می باشد. خاک های عمیق و قابل نفود با pH کمی اسیدی برای رشد فندق مناسب است. فاصله کشت فندق در حدود ۶-۵ متر می باشد و به صورت تنه و یا توده ای که اجازه رشد به پاجوش ها داده می شود، پرورش می یابد و به گیاهان تک بوته به شکل جامی یا شلجمی داده می شود. ازدیاد فندق اکثراً توسط پاجوش می باشد اما می توان به روش خوابانیدن و پیوند نیز ازدیاد داد. از مناطق مهم کشت و تولید فندق در دنیا می توان به ترتیب ترکیه، ایتالیا، اسپانیا و آمریکا را نام برد. از مناطق کشت فندق در ایران می توان به ارومیه، قزوین و گرگان اشاره نمود.

خواص غذایی و دارویی فندق

فندق یکی از مغذی ترین دانه های خوراکی است که سرشار از انرژی، پروتئین، کلسیم، فسفر، آهن، پتاسیم و ویتامین B می باشد به همین دلیل اثر تقویتی بالایی داشته و برای مبتلایان به بیماری قند مفید است. برگ، شکوفه و پوست فندق قابض است و مغز فندق به دلیل داشتن فسفر زیاد مغز را تقویت می کند.

بر اثر عملیات اصلاح و دورگ گیری گونه های مختلف فندق تنوع زیادی در ارقام و ژنوتیپ های فندق ایجاد شده که مرسوم ترین رقمها در ایران عبارتند از گرداشکور، گرده، پشمینه و شستک.

ارقامی که می توانند در یک خزانه با هم جدا از یکدیگر بر روی ردیف کشت شود و در احداث باغ از نظر تلقیح سازگاری داشته باشد:

1- فرتیل دوکارد (وزن بالایی دارد)

2- روند دو پیمون (چربی بالا و مزه خوبی دارد)

3- نقرت (مغز بیضی شکل و گوشت سفید و پروتئین ها محصول می باشد)

ارقام دیگری نیز وجود دارند که با یکدیگر سازگاری دارند. مثال: سگورب – مرویل – لونگ داسپاین

.