گیاه خرزهره (نگهداری + پرورش)

خرزهره ، جُور، کیش درختچه ای سمی و همیشه سبز از راسته گل سپاسی سانان (Gentianales)، تیرهٔ خرزهره ایان (Apocynaceae) است که به طور معمول در پارک ها برای اهداف زینتی کاشت می شود.این گیاه را در فارسی گیش، شبرنگ، جار، پهی و پی خوره نیز می نامند. برگ خرزهره به برگ بید شبیه است ولی از برگ بید ستبرتر و بزرگ تر است. گل های سرخ و سفید دارد و حیوانات اگر برگ آنرا بخورند می میرند. خرزهره دارای ساقه بسیار و برگهای سه تائی و گلهای رنگین که در نقاط گرم و خشک می روید و همه آن بواسطه «گلیکوزوئیدهای قلبی» موجود در آن بویژه اولئاندرین سمی است.

گونه خودروی این درختچه در جنوب ایران از جمله در حوالی جیرفت، جهرم، لار و جزایر خلیج فارس و بندرعباس و سیرجان دیده شده است .گل خرزهره شباهت زیادی به درخت زیتون دارد. این گیاه در بیشتر نقاط کشور رشد پیدا می کند و اکثراً در پارک ها کاشته می شود و دارای گل های بنفش، سفید و صورتی است.

گونه دیگری از خرزهره به نام (N.odorum) N.indicum که به خرزهره معطر معروف است نیز در نواحی ایلام، لرستان، فارس، چهارمحال و بختیاری، کرمان، بلوچستان و نواحی جنوب یافت می شود. این گونه شبیه خرزهره معمولی است با این تفاوت که رگبرگهای فرعی آن سبز – خاکستری هستند و متمایز از سایر رگبرگها می باشند. گلهای آن نیز سفید و کمی معطر هستند.

خرزهره از آن دسته گیاهانی است که با وجود آنکه سمی و در برخی مواقع کشنده و خطرناک است اما گل های آن ویژگی ها و خواص خاصی نیز دارد و همین سبب می شود که در زمینه های دارویی مورد استفاده قرار بگیرد. در طب چینی، آیورودا، طبیعی درمانی و غیره گل نقش مهمی برای درمان بسیاری از اختلالات و بیماری ها دارد.

خرزهره گیاهی بوته ای است و ممکن است تا ارتفاع سه متر تا سه متر و شصت سانت رشد کند. این گیاه ساقه ی کوچک با شاخه های متعدد دارد و هر شاخه دارای سه جفت برگ ۱۵ تا بیست سانتی است. این برگ ها کاملا سبز، صاف، براق و حتی زبر هستند. گل های گیاه خرزهره در رنگ های مختلف از صورتی روشن تا صورتی تیره، قرمز، سفید و زرد وجود دارد. این گیاه در معابد، باغ ها و پارک ها کاشته می شود و در عین حال به عنوان یک گیاه زینتی استفاده می شود. گیاه خرزهره در تمام طول سال گل می دهد.

مشخصات گیاه شناسی خرزهره

خرزهره درختچه ای زینتی است با برگ های تقریباً سرنیزه ای شکل دایمی که این برگ ها به شکل فراهم بر روی ساقه قرار می گیرند. به عبارت بهتر در هر بند از ساقه قرار میگیرند. به عبارت بهتر در هربند از ساقه چندین برگ مستقر است. گل ها به رنگ سفید یا صورتی بوده منظره بسیار جالبی دارند. خرزهره در تمام طول سال سبز بوده و دارای رشد سریعی است بطوری که معمولاً هر سال یکبار هرس می شود.

برگ های آن سبز تیره با قوامی چرمی و رگبرگ های واضح، باریک، نیزه ای کشیده به طول 10 تا 20 سانتی متر هستند. گلها به رنگ های متنوع و در فصول گرم ظاهر می شوند. رنگ گلها سفید، صورتی، قرمز و رنگ های حد واسط است. میوه ی گیاه باریک و قلمی است و پوشش غلاف مانند آن حاوی تعداد زیادی دانه با موهای ابریشمی است. این گیاه در بسیاری از مناطق ایران کاشته می شود و در برخی نواحی نیز به صورت خودرو یافت می شود.

ازدیاد و تکثیر گیاه خرزهره:

بذرها در اواخر پاییز بعد از یک دوره سرما که باعث می شود غلاف بذرها باز شود جمع آوری می شوند. سپس بلافاصله بذرها با مالش بر روی غربال های سیمی جدا شده و بعد کاشته می شوند. جوانه زنی در عرض 3 – 2 هفته انجام خواهد شد. قلمه های نیمه خشبی تهیه شده در تابستان در شرایط مه افشانی ریشه دار خواهندشد. روش دیگر خوابانید ساده می باشد.

توضیحات در مورد گیاه و شرایط نگهداری آن:

خاک
به خاکی با زهکشی مناسب نیاز دارد. در گیاهان جوان هنگامی که دیدید ریشه ها از منافذ انتهایی گلدان خارج شده اند، باید گلدان را تعویض نمایید. ولی گیاه بالغ تعویض مکرر گلدان را دوست ندارد. در صورت کمبود مواد غذایی، گیاه رشد چندانی نخواهد داشت و برگ ها نیز ضعیف و رنگ پریده و گل ها ریز می شوند و یا گلدهی متوقف می شود.
مصرف ماهانه کود محلول گیاهان آپارتمانی این مشکل را برطرف می کند.

روشهای ازدیاد و تکثیر:

تکثیر
به دو طریق قلمه چوب نیمه سخت و بذر تکثیر می شود.
در بهار و تابستان و بعد از اتمام گلدهی قلمه ای به طول ۱۵ سانت را انتخاب، برگ های پایینی را حذف و در آب ریشه دار نمایید.
می توانید ۱۰ سانت از قلمه را در بستری از پیت موس و پرلیت مرطوب فرو کرده و هنگامی که طول ریشه ها به ۳ سانت رسید به گلدان اصلی منتقل نمایید.
بذر خرزهره برای جوانه زنی نیاز به نور و دمای ۲۰درجه دارد. بنابراین بذرها را در بستری سبک با زهکشی خوب و خیلی سطحی بکارید. جوانه زنی بذرها یکماه طول می کشد

نور
خرزهره گیاهی آفتاب دوست است و به حداقل ۶ ساعت آفتاب مستقیم در روز نیاز دارد. در مناطقی که تابستان های بسیار داغ دارند، توصیه می شود که آن را در مکانی نیمه سایه بکارند تا از آفتاب سوزان بعدازظهر در امان بماند. نور کم محیط منجر به کاهش گلدهی و کم رنگ شدن گل ها می شود.

هرس خرزهره به شکل بوته

اگر می خواهید که گیاه شما حالت بوته ای داشته باشد، چند ساقه مسن را تا نزدیکی سطح خاک قطع کنید تا شاخه های جوان که که گل های بیشتری تولید می کنند، رشد کنند. اگر در بهار اقدام به هرس نمایید، رشد شاخه های جدید تحریک و گیاه در تابستان گلدهی بیشتری خواهد داشت.

در تابستان و پس از اتمام گلدهی نیز برای جلوگیری از بلند شدن بیش از اندازه شاخه ها، اقدام به سرزنی نموده و شاخه ها را کوتاه کنید. برای جلوگیری از شلوغ شدن مرکز گیاه نیز می توانید پاجوش ها را کوتاه کنید.

هرس خرزهره به شکل درختچه

اگر می خواهید گیاهچه ای بلند با چند ساقه اصلی داشته باشید، همه ساقه ها را بجز ساقه اصلی قطع کرده و برگسار قسمت پایین ساقه اصلی را نیز حذف نمایید. برای متراکم تر شدن تاج گیاه، انتهای ساقه های بالایی را سرزنی کرده تا رشد شاخه های جانبی بالایی تحریک شده و شاخه های جانبی پایینی را قطع کنید.

درختچه یا درخت کوچک همیشه سبز و بومی نواحی نیمه گرمسیری جنوب شرق آسیاست. برگ های آن شباهت زیادی به برگ های درخت زیتون دارد.

پوسته ساقه های بالغ خاکستری است، ولی ساقه های یکساله سبز_زرد هستند. در طی فصل تابستان خوشه های نه چندان معطر گل به رنگ قرمز، کرم، صورتی، نارنجی، سفید، زرد و بنفش در انتهای ساقه تشکیل می شود. میوه آن به شکل کپسول هایی است که حاوی بذر می باشد. به دلیل داشتن ترکیبات سمی در اندام های هوایی آن، بخصوص در برگ ها، توصیه می شود که در دسترس کودکان و حیوانات نباشد.

هرس خرزهره به شکل درخت تک تنه

اگر خواستید که گیاه شما تنها یک تنه داشته باشد، تمام شاخه ها بجز قوی ترین آنها را قطع نمایید. اتتهای شاخه باقیمانده را نیز قطع کنید تا رشد شاخه های جانبی تحریک شده و گیاه تاجی پر و انبوه داشته باشد. در این روش ارتفاع گیاه بستگی دارد به اینکه چه طولی از قسمت پایین تنه را از شاخه های جانبی خالی کنیم. همچنین در این روش گیاه نیاز به قیم دارد تا در اثر سنگینی تاج گیاه، تنه اصلی نشکند.

آفات و بیماریها و عوارض خرزهره

در آب و هوای گرم شته ها ممکن است گیاه را مورد حمله قرار دهند. شپشک ها هم با تغذیه از شیره گیاه، به آن آسیب زده و گیاه را ضعیف می کنند. لاروهای حشرات نیز از برگ های گیاه تغذیه می کنند. حشره سپردار نیز گاهی درپشت برگ ها پنهان شده و از شیره گیاه تغذیه می کند. برای مبارزه با این آفات باید از سموم سیستمیک که شیره گیاه را سمی می کند، استفاده نمود.

از بیماری ها می توان به بیماری گال اشاره کرد که موجب ایجاد گال بر روی قسمت چوبی گیاه شده و یا باعث رشد برگ های زیاد از یک نقطه روی ساقه می شود. (جاروی جادوگر) برای درمان باید ساقه را از 15 سانت زیر قسمت بیمار قطع کنید تا بیماری به سایر قسمت ها سرایت نکند.

در بیماری سوختگی برگ باکتریایی، حاشیه و نوک برگ ها سوخته و قهوه ای می شوند. برای درمان این بیماری سم خاصی وجود ندارد و باید ساقه را از 40_30 سانت پایین تر از قسمت آلوده قطع کنید.