گیاه پنجه مرغی (نگهداری + پرورش)

پنجه مرغی (Cyndon dactylon (L.) Pers.) گیاهی چند ساله، گرما دوست و چهار کربنه از خانواده گندمیان است که به وسیله بذر، استولون و ریزوم ازدیاد می یابد. این گیاه به خشکی مقاوم و به شرایط قلیایی متحمل بوده و در طیف وسیعی از خاکها بخوبی رشد می کند. توانایی زیاد این گیاه برای ازدیاد رویشی علاوه بر ازدیاد زایشی، گسترش سریع آن را در مدت کوتاهی پس از استقرار تضمین و ریشه کن کردن آن را در عمل دشوار می نماید.

این گونه علاوه بر رقابت شدید با گیاهان زراعی برای دریافت عوامل ضروری مانند آب و عناصر غذایی، از قدرت آللوپاتیک زیادی برخوردار بوده و با آزاد کردن ترکیبات شیمیایی سمی، رشد و نمو گیاهان زراعی را مختل و عملکرد آنها را بشدت کاهش می دهد. در مقیاس جهانی، شاید بتوان پنجه مرغی را در زمره خطرناک ترین گیاهان هرز خانواده گندمیان و یکی از چند گیاه هرز خطرناک در بین کل گیاهان هرز به شمار آورد. در ایران نیز این گیاه در تولید بسیاری از گیاهان زراعی یک ساله و چندساله تزاحم ایجاد می نماید و از پر خسارت ترین گیاهان هرز محسوب می گردد.

از اینرو هر ساله هزینه زیادی برای کنترل این گونه گیاهی در مزارع و باغها به روشهای مختلف صرف می شود. در کنترل مکانیکی، انتخاب درست وسیله از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و استفاده از بعضی وسایل خاکورزی مانند دیسک منجر به افزایش جمعیت این گیاه می شود. در کنترل شیمیایی نیز برای کنترل موفق این گونه بایستی از علف کش های سیستمیک استفاده نمود.

نکته آخر اینکه، اگر چه در کشور ما پنجه مرغی به عنوان یک گیاه هرز بسیار خطرناک شناخته شده است، هم اکنون ژنوتیپهایی از این گونه به عنوان علف چمنی و یا گیاه مرتعی مورد استفاده قرار می گیرند و کاربرد این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی در طب سنتی بسیاری از کشورها قدمتی طولانی دارد.

مناطق پراکنش گیاه پنجه مرغی

گیاه “پنجه مرغی” را از مبدأ (originate)آسیا بویژه هندوستان تا خاور میانه و همچنین بومی (endemic) آفریقا می دانند. تاکنون 8 گونه از جنس Cynodon در آفریقای جنوبی شناسائی شده اند. امروزه “پنجه مرغی” در سراسر اقالیم گرمسیری (pan-tropical) و نیمه گرمسیری زمین بعنوان گیاه جهان شمول (cosmopolitan) و فراگیر (ubiquitous) در حدواسط 45 درجه شمالی تا 45 درجه جنوبی و تا ارتفاع 3000 متری سطح دریا یافت می شود. این گیاه سازگاری زیادی به اقالیم مختلف آب و هوایی و انواع خاک ها دارد. “پنجه مرغی” (برمودا گراس) بومی منطقه “برمودا” نیست ولیکن چون تصوّر می شود که بعنوان یک گیاه هرز مهاجم از آنجا طی قرن نوزدهم وارد آمریکای شمالی گردیده است، بدین نام شناخته می شود.

گیاه “پنجه مرغی” در کشورهای : استرالیا ، اندونزی ، سنگاپور ، کامبوج ، ویتنام ، ایالات متحده آمریکا ، مکزیک ، کاستاریکا ، شیلی ، پورتریکو ، کلمبیا ، اروگوئه ، آرژانتین و برزیل بعنوان علف هرز مهاجم شناخته می گردد. این گیاه امروزه در 57 کشور جهان بعنوان علف هرز اصلی یا جدی محسوب می شود.

شرایط اکولوژیک مناسب علف هرز پنجه مرغی

برخی محققین حداقل شرایط برای رشد پنجه مرغی را بشرح زیر عنوان کرده اند:

• روزهای 8 ساعته با دمای 15 درجه سانتیگراد
• شب های 16 ساعته با دمای 5 درجه سانتیگراد .

ریزوم ها و استولن های “پنجه مرغی” در تماس با خاک مرطوب قادر به ریشه زائی از محل گره ها هستند لذا قطعات ریزوم ها و استولن ها می توانند به زندگی خویش ادامه دهند و گیاهان جدیدی را ایجاد نمایند. ریزوم های “پنجه مرغی” در اراضی دست نخورده به حالت سطحی در خاک (عمق 6-1 اینچ) رشد می کنند درحالیکه پس از نرم شدن خاک در اثر شخم یا دیسک به اعماق بیشتری نفوذ خواهند یافت.

“پنجه مرغی” قادر به تحمل دوره های غرقاب است ولیکن در چنین شرایطی قادر به رشد نخواهد بود. “پنجه مرغی” توانسته است شرایط غرقابی در عمق 9 متر را در اراضی سیل گیر مناطقی از بنگلادش (حواشی رودهای گنگ – براهماپوترا) برای چندین هفته تحمل نماید. “پنجه مرغی” وضعیت غرقاب را در آب های جاری به مدت 8 روز و در شرایط آب های ساکن برای مدت 4 هفته تحمل می کند.
“پنجه مرغی” طیف وسیعی از PH را متحمل است ولیکن خاک های اسیدی را بهتر از خاک های قلیایی تحمل می کند. این گیاه بیشترین رشد را در خاک های حاوی ازت زیاد ، کلسیم کافی و PH 5/5 بروز می دهد.

پنجه مرغی تحمل خوبی در مقابل شوری دارد و فقط رشد آن در چنین شرایطی اندکی کاهش می یابد زیرا گیاه مزبور در شرایط شوری اقدام به تغییر مسیر مواد فتوسنتزی از اندام های هوایی به ریشه ها بمنظور بقاء می نماید.

تکثیر گیاه پنجه مرغی

گیاه “پنجه مرغی” از دو طریق زیر ازدیاد می یابد :

•طریقه رویشی (غیر جنسی) با کمک استولن ها و ریزوم ها

•طریقه زایشی (جنسی) با کمک بذور

پنجه مرغی از طریق انتقال قطعات ریزوم و استولن توسط : حیوانات بویژه سم داران (hooves) ، ماشین آلات کشاورزی ، آبهای جاری و انسان (جابجایی علوفه تازه) گسترش می یابد. پنجه مرغی در هر ماه می تواند از هر گره استولن بیش از 20 جوانه جدید ، افزون بر 12 نوساقه پنجه ای جدید و 3 جوانه ریزومی در حال خواب تولید نماید.

پنجه مرغی” پس از “اویارسلام چندساله” (Cyperus rotundus) در مقام دوم مهمترین علف هرز جهان از جنبه فراگیری اقلیمی و وسعت صدمات گیاهی محسوب می شود. این گیاه برای بسیاری از تولیدات زراعی- باغی نظیر : برنج ، پنبه ، نیشکر ، توتون ، سبزی و صیفی ، یونجه ، پیاز ،گیاهان زینتی ، گیاهان مرتعی ، تاکستان ، مرکبات و زیتون بعنوان علف هرز خسارتزا مطرح است.

گیاه “پنجه مرغی” دارای اثرات “دگر آسیبی” یا “آللوپاتی” بر برخی گیاهان از جمله درختان هلو و مرکبات است . وجود عصاره گیاه “پنجه مرغی” بویژه در خاک های سبک می تواند تا 4 ماه از طویل شدن ریشه چه گیاهچه های بذری (seedling) جو و خردل و همچنین تا دو ماه از رشد گیاهان بالغ آنها جلوگیری نماید .

خواص درمانی گیاه پنجه مرغ:

گیاه مرغ قابض بوده و برای رفع اسهال مفید است. این گیاه جهت درمان آسم و برونشیت به کار می­رود، دمکرده مرغ تب­بر بوده و جهت رفع ورم روده و دفع انگل­های داخلی مورد مصرف دارد.

این گیاه کنترل کننده قندخون بوده، ادرارآور و دفع ­کننده سنگ کلیه و مثانه است. مجاری ادراری را ضدعفونی کرده و تقویت­ کننده معده است، جهت درمان کمردرد و دردهای عصبی نظیر میگرن مفید است.

چون گیاه مرغ دارای خاصیت بازکننده انسداد رگ­ها و معالج تصلب شرایین بوده و تاثیر زیادی در پایین آوردن فشار خون دارد. از این رو در درمان بیماری واریس بسیار مناسب است.