گیاه روناس (نگهداری + پرورش)

روناس گیاهی چندساله با ساقه های شیاردار و رونده به طول 1.5 متر است که مقطر آن چهارگوش می باشد. ساقه روناس دارای خارهای ریز و خشن است. برگ های آن نوک تیز و کشیده، بدون دمبرگ، که به صورت فراهم و چهارتایی بر روی ساقه قرار دارند. روی گلبرگ اصلی و لبه های برگ، خارهای زبر، خشن و چسبنده وجود دارد. گل آذین روناس به شکل گرزن و گل ها به رنگ سبز – زرد است. میوه روناس (berry) به رنگ قهوه ای تا سیاه (دارای دو بذر) با غشای گوشتی است که پس از رسیدن، سطح آن چروکیده می شود. میوه های رسیده هنگام جذب رطوبت، به مقدار جزئی رنگ قرمز تولید می کنند. ریشه های روناس به رنگ کرم خاکی و دارای طعمی گس و تلخ هستند.

شرایط محیط رشد روناس

گیاه روناس در انواع خاک ها رشد می کند. کاشت آن در اصفهان در ایستگاه دستگرد در خاک سبک، و در ایستگاه نجف آباد در خاک سنگین، با موفقیت همراه بوده است. این گیاه در گلستان های منطقه کاشان که در زمین های سنگلاخی دایر شده اند، به صورت علف هرز دیده می شود. روناس سازگاری به نسبت خوبی با خاک و آب شور از خود نشان می دهد و به تازگی در اراضی اطراف دریاچه ارومیه نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

برای ریشه این گیاه خاصیت تثبیت نیتروژن یافت شده است. گیاه روناس به کم آبی مقاوم است و پس از سبز شدن بذر، یک دوره عدم آبیاری 40 روزه (گوشمال) به آن داده می شود. بر اساس بررسی های انجام شده با افزایش شوری، مقدار جوانه زدن و سبز شدن بذر روناس کاهش می یابد. سرعت و مقدار جوانه زنی و سبز شدن بذر در توده بومی روناس در دماهای 2 تا 8 درجه سانتیگراد، صفر درصد بوده است. سرمای نزدیک صفر درجه سانتیگراد موجب خشک شدن اندام هوایی آن می شود.

ترکیبات شیمیایی روناس :

در ریشه روناس آلیرازین، پورپورین، روبیادین، گلوگز، مواد پکتیک، رزین، کمی مواد چرب و کلسیم وجود دارد. آلیرازین یا دی اوکسی آنتراکینون به رنگ قرمز و پورپورین یا تری اوکسی آنتراکینون به رنگ زرد نارنجی است.

خواص درمانی روناس :

روناس از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. برخی خواص دارویی این گیاه عبارتند از :

• گیاه روناس، دارای خاصیت انحلال سنگهای مجاری ادراری است.
• گیاه روناس به دلیل داشتن تانن، دارای خاصیت قابض بوده، ملین، مسهل و ضد نقرس می باشد.
• از خواص روناس، خاصیت ضد راشیتیسم (بیماری نرمی استخوان) بوده و هنگام شکستگی استخوان ها برای جوش خوردن سریع آنها موثر است.
• مصرف روناس رفع کننده دردهای قاعدگی است.
• کمپرس جوشانده روناس برای رفع بیماری های پوستی مفید است.
• برای برطرف کردن بی حسی و سستی دست و پا، خوردن روناس مخلوط با عسل توصیه می شود، همچنین از دیگر خواص روناس با عسل، کمک به درمان و معالجه بیماری فلج است.
• مصرف روناس، افزاینده شیر مادران است.
• اگر چه روناس بطور کامل در پزشکی مورد استفاده قرار نمی گیرد اما بعنوان داروئی موثر در درمان زردی و یرقان کاربرد دارد، همچنین این گیاه کبد، کیسه صفرا و طحال را پاکسازی می کند.
• تسکین دردهای سیاتیکی از دیگر خواص روناس است.
• ضماد تهیه شده از برگ و ریشه روناس، کک و مک را برطرف و رفع کننده خارش پوست است.
• یکی دیگر از خواص گیاه روناس، افزایش اشتها است.
• روناس، یبوست شدید را معالجه و تورم بدن را از بین می برد.
• روناس، رنگ موی طبیعی بوده، از آن به همراه وسمه و حنا، برای رنگ کردن موها استفاده می شود.
• ریشه روناس مدر است و میزان اوره موجود در خون را کاهش می دهد.

شرایط کاشت و پرورش روناس :

روناس گیاهى است بسیار مقاوم در برابر شورى و گرما که در این مناطق بسیار خوب رشد مى کند. از جمله استان هایى که این گیاه در آنها به صورت خودرو مى روید مى توان به استان هاى یزد، کرمان و کرمانشاه اشاره کرد. اگر چه برخی از کشورهای اروپایى نیز به کشت روناس مى پردازند، اما به دلیل رطوبت بالا و سردى هوای آنها، محصول مرغوبیت چندانى ندارد.

خاک و زمان مناسب کاشت روناس :

روناس برای رشد نسبت به خاک حساس نیست. در خاکهایی با بافت متوسط رشد خوبی دارد. این گیاه سازگاری خوبی با خاکهای سنگین، سنگلاخی، خاک شور و حتی آب شور دارد. زمان کشت بذر روناس از نیمه دوم فروردین تا نیمه دوم اردیبهشت ماه بوده و زمان کشت ریشه روناس از شهریور تا اسفند ماه است. پس از اینکه زمین آماده کشت گردید، آبیاری کرده، بذر را بصورت ردیفی می کارند. بدین ترتیب که روی خطوط منظمی که فاصله آنها حدود ۷۰ سانتی متر است به فاصله ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر با بیل های مخصوصی که نوک باریکی دارند، حفره هایی به عمق ۲ تا ۳ سانتی متر ایجاد می کنند. سپس داخل هر حفره حدود ۲۰ تا ۲۵ عدد بذر می ریزند و با ماسه بادی مخلوط با کود حیوانی رسیده روی آنرا می پوشانند. بدلیل اینکه از هر بذر روناس یک ریشه بوجود می آید، در هر حفره ۲۰ تا ۲۵ عدد بذر می ریزند تا تعداد ریشه بیشتری تولید گردد.

آبیاری روناس :

پس از کاشت، زمین را باید هر ۱۲ روز یکبار آبیاری کرده این عمل باید تا موقع سبز شدن که حدود ۴۰ روز طول می کشد ادامه یابد. بعد از سبز شدن به مدت چهل روز آبیاری را قطع می کنند تا ریشه روناس به عمق زمین رفته و طول ریشه که مورد استفاده قرار می گیرد. طویل شود و بعد از گذشت چهل روز مجدداً هر ۱۲ روز یکبار آبیاری را ادامه میدهند. از آذر تا فروردین، ماهی یک بار آبیاری کافی است. ولی در تابستان هر ۱۲ روز یکبار آبیاری ضروری بنظر می رسد. بهترین موقع آبیاری روناس در شب یا صبح زود است که هوا خنک می باشد. این گیاه طبیعتاً به آب شور نیز ناسازگار است.

مبارزه با علفهای هرز :

در تابستان باید عملیات سله شکنی وجین و کنترل علفهای هرز صورت گیرد. خاک دهی پای بوته ها در پائیز سال اول، خاک مخلوط با کود حیوانی را پای بوته ها می دهند تا ریشه توسعه پیدا کرده و از سرمای زمستان محفوظ بماند. در تابستان سال دوم وقتی گیاه به گل رفت، قسمتهای سبز ساقه و برگ را کف برکرده و به مصرف تغذیه دام می رسانند. در پائیز سال دوم نیز پای بوته ها را مجدداً خاک همراه با کود حیوانی می دهند. در اواخر تابستان سال سوم یا چهارم روناس را کف بر کرده و ریشه ها را در مهر ماه برداشت می کنند.

مبارزه با بیماری ها و آفات روناس :

گیاه روناس نسبت به امراض و آفات نسبتاً مقاوم بوده و در بعضی مواقع پوسیدگی ریشه و یا شته در روناس مشاهده گردیده است. برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه بهتر است در کشت روناس تناوب زراعی رعایت گردد و در زمینی که این گیاه کاشته شده است برای مدت ۵ تا ۷ سال روناس کشت نگردد. ضمناً بهتر است یکسال قبل از کشت زمین به صورت آیش باقی بماند تا در تابستان آفتاب و نور کافی به زمین برسد. توصیه شده که در خاک های سبک و شنی که زهکش مناسبی دارند کشت شود. جهت مبارزه با شته از سموم فسفره مناسب شته کش و برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه نیز از سموم مختلف قارچ کش می توان استفاده نمود.

روش کاشت و تکثیر روناس

روناس به دو روش کاشت بذر و ریشه قابل تکثیر است. کاشت بذر، در نیمه اول فصل بهار و کاشت ریشه در پاییز یا زمستان انجام می شود. برای کاشت بذر پس از آماده کردن زمینف در صورت سنگین بودن خاک بر روی پشته های 70 سانتیمتری با فاصله حدود 20 سانتیمتر، بذرها به صورت کپه ای در عمق 2 تا 3 سانتیمتری کشت می شوند و در هر سوراخ تعداد 15 تا 25 عدد بذر ریخته می شود تا هم سبز شدن آسان شود و هم ریشه ها (قسمت مورد نظر گیاه) به صورت متراکم رشد و توسعه یابد. در صورتی که بذرها را در خزانه کاشته و نشاهای حاصل را به زمین اصلی منتقل کنند، محصول یک سال زودتر به دست می آید.

همانند دیگر محصولات زراعی که از قسمت های زیرزمینی آنها استفاده می شود، خاک مورد نیاز برای کاشت موفق روناس باید سبک و نفوذپذیر باشد تا ریشه ها به سهولت رشد کنند. به این دلیل، خاک های با بافت متوسط، بهترین عملکرد را دارند. اضافه کردن 40 تا 50 تن کود پوسیده دامی در هر هکتار زمین، افزون بر تأمین مواد غذایی مورد نیاز گیاه، به اصلاح خاک و نفوذپذیری آن کمک چشمگیری می کند.

بذر مورد نیاز برای کاشت یک هکتار زمین، از 100 تا 400 کیلوگرم متغیر است و به جنی خاک، شوری آب و خاک، عمق کاشت و توانایی بذر در تولید گیاهچه نرمال بستگی دارد. پس از کاشت بذر می توان دو هفته یکبار آبیاری کرد که طی 30 تا 40 روز بذرها سبز می شوند. در این مرحله مانند چغندرقند می توان یک گوشمال 40 روزه (عدم آبیاری) اعمال کرد که به توسعه بهتر ریشه می انجامد. پس از آن می توان آبیاری را هر 10 تا 14 روز انجام داد. در پایان فصل رویش سالیانه، خاکدهی پای بوته انجام می شود که هم موجب تسهیل رشد ریشه های جدید شده و هم طوقه و اندام های زیرزمینی را از سرمای زمستانه محافظت می کند.

برای تکثیر روناس از راه ریشه، نیاز به 3 تا 5 تن ریشه سالم برای هر هکتار زمین است. ریشه ها را می توان عمیق تر نسبت به بذر کاشت، که در شرایط نامساعد مانند وجود سله خاک، قدرت رویش بیشتری دارند.

اندام های هوایی روناس تا شروع یخبندان بر روی خاک باقی می ماند و پس از آن خشک می شوند. به منظور جلوگیری از توسعه عوامل پوسیدگی ریشه، رعایت تناوب زراعی (تا هفت سال) لازم است. اما به طور کلی روناس به آفات و بیماری ها مقاوم است. کشت این گیاه در زمین های آلوده به نماتد در ایستگاه تحقیقاتی دستگرد اصفهان با موفقیت همراه بوده است.